Khơi mào chiến sự

Chiến sự trên Mặt trận Balkan bắt đầu vào ngày 28 tháng 7 năm 1914. Ngay sau khi tuyên chiến, pháo binh Áo và hạm đội Danube của hải quân Áo-Hung bắt đầu pháo kích vào Beograd. Sau khi tập trung đủ binh lực, Áo tổng tấn công vào ngày 12 tháng 8. Ở sườn bắc, Tập đoàn quân số 2 của Áo chưa kịp tham chiến đã bị điều về Galicia ở Mặt trận phía Đông. Ngày 15 tháng 8, quân Áo chiếm Šabac. Chủ lực Tập đoàn quân số 5 và số 6 dựng cầu vượt sông Drina. Quân Áo mất bốn ngày để vượt sông Drina.[30]

Khi ấy, các Tập đoàn quân số 2 và số 3 của Serbia đang tiến về phía quân Áo-Hung. Ngày 16 tháng 8, giao tranh diễn ra tại làng Slatina ở Šabac. Quân đội Serbia cầm chân và đánh bật các đơn vị Áo-Hung. Tập đoàn quân số 3 Serbia chiến đấu ngoan cường nhưng phải rút lui ở một số vị trí. Trong những ngày kế tiếp, phía Serbia bổ sung các đơn vị còn lại và phá vỡ quân Áo-Hung tại Loznica. Áo-Hung lâm vào tình thế bất lợi và phải rút lui trên toàn mặt trận vào ngày 19 tháng 8. Đồng thời Áo-Hung phải hoãn tấn công để điều chuyển các đơn vị của Tập đoàn quân số 2 tới Galicia.[31]

Ngày 20 tháng 8, quân Serbia bắt đầu truy đuổi quân Áo-Hung đang rút lui. Ở vài nơi, hậu quân Áo đã kìm chân được Serbia nhưng một số vị trí từ rút lui biến thành tháo chạy. Ngày 24 tháng 8, quân Áo-Hung bị đánh lui về sông Sava và sông Drina. Quân Serbia bắt được 50.000 tù binh, 50 pháo, 150 băng đạn, một lượng đáng kể súng trường, xe kéo, quân trang và lương thực. Quân Serbia đã đẩy lùi được đợt tấn công đầu tiên của Áo-Hung. Tuy vậy, Serbia cũng chịu tổn thất đáng kể trong trận này, bị loại khỏi vòng chiến 15.000 quân.[32]

Chiến thắng Cer có tầm quan trọng chiến lược đối với Entente. Trong lúc diễn ra những giao tranh ác liệt tại Galicia thì một số đơn vị của Tập đoàn quân Áo số 2 của Áo vẫn đang bị cầm chân ở Balkan, góp phần dẫn tới phòng tuyến Áo tại Galicia sụp đổ.[33]

Chiến sự tiếp diễn

Sau thất bại tại Cer, quân Áo bắt đầu chuẩn bị cho cuộc tấn công thứ nhì. Quân Serbia cố gắng tiến hành tấn công nhưng tại Mitrovica, Zemun và Sarajevo buộc phải lùi về vị trí ban đầu. Sau khi tập hợp lại lực lượng, ngày 7 tháng 9, Áo-Hung phát động một cuộc tấn công mới nhằm vượt qua quân Serbia từ mặt tây nam.[34]

Đêm 8 tháng 9, quân Áo định vượt Sava nhưng ngay lập tức bị quân Serbia chặn lại. Sau những trận giao tranh ác liệt, quân Áo dù nỗ lực nhưng không thành công. Ở sườn nam, quân Áo định chiếm các rặng núi ở hữu ngạn sông Drina nhưng quân Serbia chống trả quyết liệt. Áo-Hung duy trì tấn công cho đến ngày 6 tháng 11, quân Serbia buộc phải rút lui do thiếu đạn dược.[lower-alpha 10][36]

Ngày 7 tháng 11, dưới mối nguy bị tràn ngập, quân Serbia rút về tuyến phòng thủ mới. Ngày 14 tháng 11, quân Áo chiếm Valjevo. Đồng thời, quân Áo cố gắng tập trung đánh vào thung lũng Morava nhưng sáu tiểu đoàn Áo-Hung vượt sông Danube tại Smederevo đã bị tiêu diệt hoàn toàn. Quân Áo-Hung trên lãnh thổ Serbia bắn giết và gây tội ác với dân thường.[34]

Như vậy, dù quân Serbia chống cự quyết liệt, quân Áo vẫn tiến lên và gây sức ép lên Drina. Dưới áp lực đe dọa bị bao vây cũng như thiếu thốn đạn dược, súng ống, quân trang (lính Serbia thiếu cả giày), quân Serbia bắt đầu rút về các tuyến phòng thủ mới kết hợp xen kẽ phản công.[36]

Tháng 10 năm 1914, các thành viên VMRO[lower-alpha 11] bắt đầu chiến tranh du kích trên phần lãnh thổ Serbia chiếm được từ Vardar Macedonia trong Chiến tranh Balkan lần thứ hai. Tháng 11 năm 1914, VMRO ở Macedonia thuộc Serbia hoạt động rất mạnh. Quân Serbia đáp trả bằng các hành động trừng phạt lên dân thường. Komitaji Bulgaria chỉ hoạt động trên phần lãnh thổ do Serbia chiếm đóng mà không động đến phần của Hy Lạp chiếm đóng để ngăn Hy Lạp lấy cớ chống lại Bulgaria.[37]

Trận Kolubara

Quân Áo tiếp tục tấn công. Ngày 16 tháng 11, các đơn vị của Tập đoàn quân Áo-Hung số 5 và 6 tấn công nhằm chiếm lấy tuyến đường sắt Obrenovac - Valjevo. Tập đoàn quân Áo số 5 chiếm được Lazarevac và đẩy lùi Tập đoàn quân Serbia số 2. Ngày 24 tháng 11, Tập đoàn quân Áo số chiếm được cao điểm Mallen. Ngày 25 tháng 11, Tập đoàn quân Áo số 5 đánh lui các Tập đoàn quân Serbia số 2 và số 3, vượt sông Ljig đến đối đầu với Tập đoàn quân Serbia số 1. Trước tình hình đó, tướng Serbia Živojin Mišić đề xuất rút quân về thị trấn Gornji Milanovac. Tướng Mišić muốn tập hợp lại lực lượng để phản công. Ban đầu, tổng chỉ huy quân đội Serbia Radomir Putnik không hài lòng vì kế hoạch này sẽ phải bỏ Beograd. Tuy nhiên chẳng mấy chốc, kế hoạch được chấp thuận và quân Serbia bắt đầu rút lui.[34]

Ngày 30 tháng 11, quân Serbia rời bỏ Beograd và từ ngày 2 tháng 12, mặt trận Serbia nằm ở khoảng giữa sông Danube và Thượng Morava, dọc theo Drenie, Kosmaj, Lazarevac và sườn tây của cao nguyên Rudnik. Áo chiếm được Beograd bị bỏ rơi và cho rằng quân Serbia không còn khả năng kháng cự nữa. Chỉ huy quân Áo Oskar Potiorek quyết định dồn lực đánh bại Tập đoàn quân Serbia số 2, mà không sợ hở sườn trước Tập đoàn quân Serbia số 1 bị coi là suy yếu không còn có thể tấn công. Tuy nhiên, ngay lúc ấy, đồng minh (Pháp và Nga) bắt đầu viện trợ đến Serbia thông qua Thessaloniki và dọc theo sông Danube. Pháp gửi vũ khí và đạn dược, Nga cũng gửi vũ khí và lương thực. Viện trợ này cho phép quân Serbia tích cực tham chiến. Ý đồ quân Áo đã bị liên minh Serbia-Nga phá vỡ hoàn toàn.[38]

Theo kế hoạch phản công của Serbia, Tập đoàn quân số 1 của tướng Mišić được cho là khởi đầu tấn công chiếm núi Suvobor, sau đó các Tập đoàn quân số 2 và số 3 tấn công tiếp. Sáng ngày 3 tháng 12, Putnik ra lệnh bắt đầu phản công, Tập đoàn quân số 1 đánh vào núi Suvobor khiến các đơn vị Áo choáng váng vì chủ quan không tin rằng quân Serbia có thể tấn công. Quân Áo chống trả được trong ba ngày và rút lui vào ngày 5 tháng 12. Trước thành công chắc chắn của Tập đoàn quân số 1, các Tập đoàn quân số 2 và số 3 nhập trận. Trước tình hình đó, Potiorek quyết định tấn công Tập đoàn quân Serbia số 2 nhưng tất cả các cuộc tấn công của Áo-Hung đều bị đẩy lui. Sau đó, quân Áo cố thủ ở cứ điểm kiên cố Beograd. Ngày 13 tháng 12, quân Áo bị đánh lui trở lại lãnh thổ Áo-Hung.[39]

Ngày 15 tháng 12, quân Serbia quay lại Beograd, toàn bộ lãnh thổ sạch bóng quân Áo. Tuy nhiên, quân Serbia không lợi dụng được thắng lợi để tổ chức truy đuổi quân Áo. Quân Serbia dừng lại ở biên giới sông Sava và sông Drina.

Tổn thất phía Serbia là 22.000 quân hy sinh và 19.000 quân bị bắt làm tù binh.[40] Phía Áo-Hung thất bại nặng nề, thiệt mạng 28.000 quân, bị bắt 46.000 tù binh, 126 súng trường, 70 súng máy, 362 hộp đạn, 2.000 ngựa, v.v.[39][40]

Kết quả năm 1914

Sau hai thất bại năm 1914 trên Mặt trận Balkan, quân Áo không còn tích cực triển khai trên mặt trận Serbia, chỉ để lại đây hai quân đoàn, còn lại chuyển hướng về Mặt trận phía Đông tới Karpat, để phòng thủ trước quân Nga. Lực lượng Áo-Hung chịu tổn thất nặng nề trên Mặt trận Balkan năm 1914, mất 7.600 sĩ quan và 274.000 binh sĩ. Tướng Ludendorff viết trong hồi ký về sau:[41]

Thất bại năm 1914 của Áo-Hung giáng một đòn nghiêm trọng vào kế hoạch Áo-Đức muốn liên minh trực tiếp để kéo Đế quốc Ottoman tham chiến theo phe mình. Tướng Potiorek bị cách chức và Đại công tước Eugen trở thành chỉ huy quân Áo ở Balkan.

Trong chiến dịch năm 1914, quân Serbia đóng vai trò quan trọng đối với Entente, thu hút và giữ chân một lượng lớn quân Áo-Hung không thể chuyển sang đối đầu với quân Nga. Tuy nhiên, Serbia cũng phải trả giá khá đắt, trong điều kiện thiếu lương thực, thuốc men và quân trang trầm trọng. Thêm vào đó, sốt phát ban hoành hành trong quân ngũ. Năm 1914, Serbia mất 132.000 quân và quân số còn lại dưới 100.000 người. 50.000 quân Montenegro cũng giữ vai trò quan trọng trong các chiến dịch chống lại quân Áo.[39]

Như vậy, chiến trường Balkan tạo nên một thế trận giằng co vào năm 1914.[39]